Zarząd sukcesyjny

CZYM JEST ZARZĄD SUKCESYJNY PRZEDSIĘBIORSTWEM?

Dotychczas śmierć przedsiębiorcy powodowała, że kończył się byt prawny przedsiębiorstwa, budowanego często przez lata nakładem pracy przedsiębiorcy, jego rodziny i współpracowników. Dziedziczony był majątek, ale wygasało wiele kluczowych dla funkcjonowania przedsiębiorstwa praw. Śmierć przedsiębiorcy oznaczała wygaśnięcie umów o pracę. Jej skutkiem był też praktyczny brak możliwości wykonywania wielu kontraktów handlowych. Nie było możliwe posługiwanie się NIP-em zmarłego przedsiębiorcy, co jest równoznaczne z brakiem płynnej kontynuacji rozliczeń podatkowych. Wygasały także decyzje administracyjne, takie jak koncesje, licencje i zezwolenia, często niezbędne do funkcjonowania firmy.

Zarząd sukcesyjny to forma tymczasowego kierowania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy.
Instytucja Zarządu Sukcesyjnego została wprowadzona na mocy Ustawy z dnia 5.7.2018 roku o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U.z 2018 r. poz. 1629) . Ustawa weszła w życie dnia 25 listopada 2018 roku.
Celem wprowadzenia instytucji zarządu sukcesyjnego była ochrona przedsiębiorstw przed skutkami śmierci prowadzących je osób. Ustawa wprowadziła kompleksowe rozwiązania, dzięki którym działalność firm jednoosobowych będzie mogła być płynnie kontynuowana.
Do wykonywania zarządu należy powołać zarządcę sukcesyjnego. Jest on odpowiedzialny za prowadzenie przedsiębiorstwa do czasu uregulowania formalności spadkowych. Zarządcę sukcesyjnego może wyznaczyć sam przedsiębiorca albo może zostać on powołany przez osoby uprawnione po śmierci przedsiębiorcy.
Zarząd sukcesyjny jest rozwiązaniem tymczasowym – daje następcom prawnym czas na podjęcie decyzji co do dalszych losów firmy (kontynowanie działalności na własny rachunek, sprzedaż, zamknięcie).

POWOŁANIE ZARZĄDCY SUKCESYJNEGO ZA ŻYCIA PRZEDSIĘBIORCY

By mimo śmierci przedsiębiorcy jego przedsiębiorstwo mogło funkcjonować bez przerwy i związanych z nią trudności, wystarczy, że przedsiębiorca powoła zarządcę sukcesyjnego za jego zgodą i zgłosi go do CEIDG.
Przedsiębiorca musi jedynie w zwykłej formie pisemnej (albo w formie elektronicznej) oświadczyć, że powołuje określoną osobę na zarządcę sukcesyjnego. Ponieważ zarząd sukcesyjny wiąże się nie tylko z uprawnieniami, ale również z obowiązkami, osoba powołana na zarządcę sukcesyjnego musi ponadto, w formie pisemnej (albo elektronicznej), wyrazić zgodę na pełnienie tej funkcji. Następnie, zarządcę sukcesyjnego należy zgłosić co CEIDG. Aby powołać zarządcę sukcesyjnego, przedsiębiorca musi być wpisany do CEIDG. Fakt, że przedsiębiorca zawiesił wykonywanie działalności gospodarczej nie stoi na przeszkodzie do powołania zarządcy. Nie można ustanowić zarządu sukcesyjnego, jeżeli została ogłoszona upadłość przedsiębiorcy.

Wniosek o wpis zarządcy sukcesyjnego można złożyć w rejestrze CEIDG:

• elektronicznie za pomocą formularza - CEIDG-ZS, dostępnego na stronie: www.ceidg.gov.pl
  https://prod.ceidg.gov.pl/ceidg.cms.engine/,
• osobiście w wybranym urzędzie gminy

Zarządca sukcesyjny powołany przez przedsiębiorcę i wpisany do CEIDG rozpoczyna pełnienie swej funkcji z chwilą śmierci przedsiębiorcy.
Korzyści ze wskazania i zgłoszenia zarządcy do CEIDG za życia przedsiębiorcy:

• przedsiębiorstwo zachowa pełną płynność działania
• zarządca natychmiast po śmierci przedsiębiorcy będzie mógł zająć się prowadzeniem firmy (bez konieczności załatwiania spraw u notariusza)
• umowy z pracownikami pozostaną w mocy
• można będzie zachować ciągłość wykonywania kontraktów
• zarządca będzie mógł szybko uzyskać potwierdzenie możliwości wykonywania koncesji, zezwoleń itd.
• przedsiębiorca nie zostanie wykreślony z ewidencji podatników ani z rejestru podatników VAT – wystarczy zgłoszenie zarządcy do urzędu skarbowego.

Zarządcą może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (nie może to być osoba prawna, czyli np. spółka), może być nim np. jeden ze spadkobierców przedsiębiorcy. Nie musi być przedsiębiorcą.
Zarządcą sukcesyjnym nie może być osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.

POWOŁANIE ZARZĄDCY SUKCESYJNEGO PO ŚMIERCI PRZEDSIĘBIORCY

Jeśli przedsiębiorca sam nie powołał zarządcy i nie zgłosił do CEIDG, w ciągu 2 miesięcy od jego śmierci zarządcę sukcesyjnego mogą powołać osoby uprawnione.
Do powołania zarządcy sukcesyjnego konieczna jest zgoda osób posiadających łącznie udział większy niż 85/100 w przedsiębiorstwie w spadku.
Po śmierci przedsiębiorcy powołać zarządcę mogą:

• małżonek przedsiębiorcy, który ma udział w przedsiębiorstwie w spadku
• spadkobierca ustawowy, który przyjął spadek
• jeśli ogłoszono testament – spadkobierca testamentowy, który przyjął spadek albo zapisobiorca windykacyjny, jeśli zapis obejmował przedsiębiorstwo
• po stwierdzeniu nabycia spadku – osoba, która spadek nabyła.

 

POWOŁANIE ZARZĄDCY PO ŚMIERCI PRZEDSIĘBIORCY I INNE ZWIĄZANE Z TYM OŚWIADCZENIA MUSZĄ ZOSTAĆ ZŁOŻONE PRZED NOTARIUSZEM. Notariusz po powołaniu zarządcy składa informację do CEIDG.

PODSTAWOWE PRAWA I OBOWIĄZKU ZARZĄDCY SUKCESYJNEGO:

• posługuje się w obrocie NIP-em i firmą (nazwą) przedsiębiorcy z oznaczeniem „w spadku"
• samodzielnie zarządza przedsiębiorstwem w spadku w sprawach bieżących
• działa w imieniu własnym (posługuje się w obrocie swoim nazwiskiem) ale na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. To oni odpowiadają za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku.
• wykonuje prawa i obowiązki pracodawcy oraz umowy związane z przedsiębiorstwem – po złożeniu odpowiednich dokumentów
• może korzystać z firmowego konta przedsiębiorcy
• rozlicza podatki na takich zasadach jak przedsiębiorca
• reguluje inne zobowiązania
• bierze udział w procesach cywilnych i innych postępowaniach.

Zarządca nie ponosi odpowiedzialności za cywilnoprawne zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Ponosi jednak odpowiedzialność za szkodę jaką wyrządzi w skutek nienależytego wykonywania swoich obowiązków. W niektórych sytuacjach może odpowiadać za zobowiązania podatkowe i ZUS (jeśli egzekucja z innych źródeł będzie bezskuteczna).
Może pobierać wynagrodzenie (stosuje się wtedy przepisy o zleceniu).

PODSTAWOWE ZASADY DZIAŁANIA PRZEDSIĘBIORSTWA W SPADKU:

Nazwa przedsiębiorstwa
Prowadząc przedsiębiorstwo w spadku, zarządca sukcesyjny posługuje się własnymi danymi, a także firmą zmarłego przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem „w spadku" .

Umowy z kontrahentami
Umowy handlowe podpisane przez zmarłego przedsiębiorcę nie wygasają z powodu jego śmierci.

Kwestie pracownicze
Jeśli przedsiębiorca wpisze do CEIDG zarządcę sukcesyjnego, jego śmierć nie wpłynie na sytuację pracowników. Wszystkie obowiązki pracodawcy w firmie płynnie przejmie zarządca sukcesyjny. Umowy wygasają dopiero z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego (maksymalnie 2 lata) albo z okresem ich obowiązywania.
Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony przez przedsiębiorcę, to umowy wygasają w ciągu 30 dni od śmierci przedsiębiorcy. W tym okresie następca prawny (osoba uprawniona do tzw. czynności zachowawczych) albo zarządca powołany niedługo po śmierci przedsiębiorcy, może zawrzeć z pracownikiem porozumienie o kontynuowaniu stosunku pracy.
Jeśli zarządca zostanie powołany po 30 dniach od śmierci przedsiębiorcy, pracownik może zgłosić zamiar powrotu do pracy.

Rachunek bankowy
Zarządca sukcesyjny ma dostęp do kont firmowych (tj. do rachunków związanych z działalnością gospodarczą) w bankach lub w SKOK-ach.

Podatki
Przedsiębiorstwo w spadku posługuje się dotychczasowym NIP, jest podatnikiem podatków: VAT, akcyzy, podatku dochodowego, podatku tonażowego, podatku okrętowego oraz podatku od gier hazardowych.

NIP
Numer NIP nie wygasa wraz ze śmiercią przedsiębiorcy. NIP przechodzi na przedsiębiorstwo w spadku do czasu wygaśnięciem zarządu sukcesyjnego, a jeżeli nie został ustanowiony, to wygasa po 2 miesiącach (wraz z upływem terminu przeznaczonego do powołania zarządcy sukcesyjnego).

PIT
Przedsiębiorstwo kontynuuje rozliczanie podatków na dotychczasowych zasadach.

VAT
Jeżeli zarząd sukcesyjny ustanowiono za życia przedsiębiorcy, po jego śmierci firma nie zostanie wykreślona z rejestru VAT. Zarządca sukcesyjny powinien jedynie zaktualizować zgłoszenie rejestracyjne (VAT-R) zmarłego przedsiębiorcy jako podatnika VAT.
O powołaniu zarządcy przedsiębiorca powinien zawiadomić naczelnika urzędu skarbowego (właściwego w zakresie opodatkowania VAT-em) w terminie 7 dni od dnia wpisu zarządcy do CEIDG.
Ustanowienie zarządu po śmierci przedsiębiorcy albo zgłoszenie kontynuacji prowadzenia przedsiębiorstwa powoduje przywrócenie rejestracji w VAT (warunkiem jest złożenie zaległych deklaracji)

Akcyza
Jeśli przedsiębiorstwo chce kontynuować działalność na podstawie zezwoleń i innych decyzji akcyzowych, to konieczne jest powołanie zarządcy za życia przedsiębiorcy i przeniesienie decyzji. Przy pozostałych rodzajach działalności akcyzowej, nie ma konieczności uzyskania decyzji czy nowego wpisu do rejestru.
Zezwolenia, koncesje, wpis do rejestru działalności regulowanej
Zezwolenia i koncesje związane z przedsiębiorstwem nie wygasają automatycznie z powodu śmierci przedsiębiorcy.

Zarządca sukcesyjny może:
• złożyć wniosek o potwierdzenie możliwości wykonywania decyzji (dotyczących zezwoleń czy koncesji)
• wykonywać decyzję już od dnia złożenia wniosku z dokumentami potwierdzającymi warunki do uzyskania decyzji, chyba że organ tego zakaże.
Na załatwienie tych formalności jest 3 miesiące od ustanowienia zarządu sukcesyjnego.
Po śmierci przedsiębiorcy, wpisy w rejestrach działalności regulowanej nie są wykreślane pod warunkiem, że w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu złożony zostanie:
• wniosek o zmianę wpisu (o dopisanie zwrotu „w spadku")
• oświadczenie, że spełnione są warunki wymagane do wykonywania danej działalności (warunki o charakterze osobistym powinien spełnić zarządca albo osoba zatrudniona w przedsiębiorstwie).

WYGAŚNIĘCIE ZARZĄDU SUKCESYJNEGO

Zarząd sukcesyjny może trwać 2 lata po śmierci przedsiębiorcy (z ważnych powodów sąd może przedłużyć ten okres do 5 lat).
Zarząd sukcesyjny może wygasnąć wcześniej jeśli:

• w ciągu 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy nikt nie przyjął spadku
• stwierdzono nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez jedynego spadkobiercę albo zapisobiorcę windykacyjnego
• jedna osoba nabyła całe przedsiębiorstwo w spadku (np. wniesiono je w całości aportem do spółki)
• w ciągu miesiąca od wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG nie powołano kolejnego zarządcy
• ogłoszono upadłość przedsiębiorcy
• wcześniej nastąpi dział spadku.